Horizontale versus verticale positie van het toetsprogramma

Horizontale samenhang betekent dat alle toetsen binnen een onderwijsperiode, fase of leerjaar van de opleiding op elkaar zijn afgestemd qua inhoud en niveau. Voorbeelden hiervan zijn alle eerstejaarstoetsen die bepalend zijn voor het bindend studieadvies of alle toetsen die samen het eindniveau weerspiegelen (afstudeerprogramma) om een uitspraak te doen over de beroepsbekwaamheid van de student. Bijvoorbeeld alle toetsen voor propedeuse of afstudeerprogramma

Verticale samenhang van het toetsprogramma houdt in dat over de opleidingsjaren van de opleiding heen de toetsing is afgestemd qua inhoud en niveau. Voorbeelden hiervan zijn dat ieder opleidingsjaar de kennisbasis van het beroep toetst of een beroepsprestatie of -product op een steeds hoger/complexer niveau wordt getoetst. Bijvoorbeeld kennisbasis die steeds complexer wordt getoetst.

Keuze voor toetsvorm

Voordat een toetsvorm gekozen wordt, gaat er een ontwerpproces aan vooraf. Beekman (2022) legt dit stappenplan als volgt uit:

1. Waarom toetsen we?
a. Vanuit welke onderwijsvisie en vanuit welke visie op toetsing?
b. Vormt de toetsvisie een integraal onderdeel met de onderwijsvisie?
2. Wat toetsen we?
a. Wat kennen/kunnen onze studenten aan het einde van de opleiding?
b. Wat zijn de beoogde leerresultaten?
c. Welke functies van toetsing staan hierbij centraal?
3. Wanneer wordt er getoetst?
a. In het licht van de toetsfuncties: vooraf, tussentijds, afsluitend, doorlopend, niet?
4. Wie is er betrokken bij toetsing?
a. Wat zijn de rollen van de beoordelaars?
b. Welke beoordelaars? Binnen de opleidingslocatie? Op de werkplek? Studenten? Externe assessoren?
5. Hoe? Welke toetsvormen passen hierbij het betreffende ontwerp?
a. Welke (leer)activiteiten zijn geschikt om deze uitkomsten te bereiken en welke technologieën zijn hierbij mogelijk ondersteunend?
b. Via welke pedagogisch-didactische werkvormen worden deze leeractiviteiten ontlokt?
c. Welke technologieën en tools zijn geschikt bij het leren, beslissen en evalueren?
6. Waar vindt de toetsing plaats?
a. Online? Offline? Op de opleidingslocatie? Op de werkplek? Op een combinatie hiervan?

Stap 6 'waar vindt de toetsing plaats?' wordt nog wel eens verward met de toetsvorm zoals bedoeld in stap 5.

Toetsvorm
Er zijn veel verschillende toetsvormen. De keuze van de toetsvormen hangt af van het onderwijsconcept van de opleiding en de visie op toetsing. De keuze voor toetsvormen legt de opleiding vast in een toetsprogramma en dient aan te sluiten bij het toetsdoel. Op de site assessment selection tool zie je een keuzehulp waarbij je geholpen wordt om te kijken welke toets passend zou kunnen zijn. Je kunt dit ook ter onderbouwing gebruiken voor de gehanteerde toetsvorm.

Volgens hva (2020) worden er 15 toetsvormen onderscheiden (zie tabel), met vermelding van andere benamingen en een koppeling naar een mogelijk taxonomieniveau.

Toetsvorm	Andere benamingen	Soort Leerdoel (voorbeelden)
Kennistoets	theorietoets, meerkeuzetoets, mc-toets, open vragen, juist-onjuistvragen, half-open vragen, mondelinge toets	Reproduceren Benoemen Beschrijven Toepassen
Essaytoets	opstel, beschouwing, referaat, analyse, literatuurbespreking, review	Analyseren Redeneren Samenvatten
Casustoets	toets met korte casussen, toets met lange casussen, toegepaste kennistoets, casus-dossiertoets	Analyseren Toepassen Identificeren Benoemen
Voortgangstoets		Reproduceren Toepassen Benoemen
Groepsopdracht	projectverslag, productbeoordeling, groepsproduct, voorstelling, probleemgestuurde opdracht	Analyseren Toepassen Vergelijken
Vaardigheidstoets	stationexamen, skillstoets, handelingstoets, practicumtoets, casus-dossiertoets	Demonstreren Toepassen Diagnosticeren
Peerassessment	180 graden feedback, peerbeoordeling	Evalueren Beoordelen Terugkoppelen
Stageopdracht	plan van aanpak, stagebeoordeling, praktijkbeoordeling, productbeoordeling leercontract, stageverslag, beroepsopdracht	Toepassen Plannen Oplossen Integreren
Praktijkopdracht	projectverslag, productbeoordeling, groepsproduct, voorstelling, probleemgestuurde opdracht	Ontwikkelen Organiseren Ontwerpen Adviseren
Gedragsasssessment	performance assessment, proeve van bekwaamheid, simulatie, praktijkproef, observatie in de praktijk	Demonstreren Integreren Aantonen Reflecteren
Onderzoeksopdracht	onderzoeksverslag	Analyseren Onderzoeken Interpreteren Samenvatten
Afstudeeropdracht	eindwerkstuk, (eind)scriptie, afstudeerproductie, proeve van bekwaamheid, beroepsproduct	Creëren Ontwikkelen Adviseren
Intaketoets	toelatingsgesprek, intake assessment, 21+-toets	Reproduceren Toepassen Demonstreren
Portfolioassessment	portfoliogesprek, portfoliobeoordeling, criterium gericht interview	Onderbouwen Expliciteren Aantonen Reflecteren
Reflectieopdracht	procesverslag, supervisieverslag, reflectieverslag, zelfevaluatieverslag, logboek	Analyseren Benoemen Reflecteren

(hva, 2021)

Beroepsproducten
Deze toetsvormen kunnen in geval van het toetsen grote eenheden onderdeel uitmaken van het bewijsmateriaal dat een student verzamelt. Een andere vorm van bewijsmateriaal is een beroepsproduct. Hierbij maakt Miriam Losse (2016) onderscheid tussen de volgende beroepsproducten: advies, ontwerp, handeling en fabricaat. Al deze producten hebben een analyse component als basis.

Beoogde leerresultaten
Om uiteindelijk een studie te behalen, dient de student de beheersing van leeruitkomsten aan te tonen. Een ander woord hiervoor zijn beoogde leerresultaten of beoogde leeruitkomsten. De term beoogde leerresultaten komt ook terug in constructive alignment.

Constructive aligment
Constructive alignment (Biggs & Tang) houdt in dat er sprake is van samenhang tussen de beoogde leerresultaten, wat samenkomt in de eindkwalificaties, het toets- en onderwijsprogramma van de opleiding (hva, 2020).

Om constructive alignment in de opleiding te bereiken zijn twee aspecten van belang;

De wijze waarop op basis van de beroepsbekwaamheid het toets- en onderwijsprogramma tot stand komen en
De wijze waarop het onderwijsprogramma op de toetsing voorbereidt.

constructive alignment.png

Analytisch beoordelen
Dit houdt in dat alle beoordelingsaspecten van een vaardigheid of beroepstaak onderscheiden en afzonderlijk beoordeeld worden. Analytisch beoordelen is passend wanneer nauwkeurig moet worden vastgesteld of studenten kritische kennis of deelvaardigheden beheersen of wanneer er sprake is van één juiste aanpak of oplossing. In dit geval zijn er discrete, duidelijk omschreven leerdoelen en eenduidige antwoordmodellen of beoordelingsmodellen.

Onderscheiden en afzonderlijk beoordelen van beoordelingsaspecten
Past wanneer nauwkeurig moet worden vastgesteld of studenten kritische kennis of deelvaardigheden beheersen of bij één juiste aanpak of oplossing.
Voorwaardelijk: eenduidige antwoordmodellen of beoordelingsmodellen

Holistisch beoordelen
Holistisch beoordelen heeft als uitgangspunt dat een adequate prestatie niet is te reduceren is tot een voldoende score op afzonderlijke beoordelingsaspecten; het geheel is meer dan de som van de delen. Holistisch beoordelen is passend wanneer de leerdoelen complex zijn en de prestatie wordt afgezet tegen een standaard. Dit is het geval bij de beoordeling van competenties, een complex proces, product of werkwijze, waarvoor meer dan één oplossing mogelijk is en/of wanneer de toepassingscontexten verschillen. Het aantal beoordelingsaspecten speelt ook een rol. Hoe complexer de opdracht, des te meer aspecten beoordeeld moeten worden.

Uitgangspunt: adequate prestatie niet te reduceren tot een voldoende score op afzonderlijke beoordelingsaspecten; het geheel is meer dan de som van de delen
Past wanneer: leerdoelen complex zijn, bv bij de beoordeling van competenties, een complex proces, product of werkwijze, waarvoor meer dan één oplossing mogelijk is en/of wanneer de toepassingscontexten verschillen

	Holistisch beoordelen	Analytisch beoordelen
Voordelen	Het voordeel van beoordelen volgens het timmermansoog is het vermogen de expertise van de beoordelaar optimaal te benutten. Ook de snelheid waarmee dit kan is een voordeel.	Het voordeel van “dichttimmeren” is dat de betrouwbaarheid van de beoordeling groter wordt; immers, alle beoordelaars beoordelen op basis van dezelfde criteria. Een ander voordeel is dat deze mate van detail ook gerichte feedback oplevert voor de studenten.
Nadelen	Het grootste nadeel van deze methode is het gebrek aan transparantie, en daar heeft het HBO last van gehad de afgelopen jaren. Bovendien is een absolute voorwaarde bij deze methode dat de beoordelaar over voldoende inhoudelijke en toetstechnische expertise beschikt.	Het nadeel van deze methode is dat een groot risico kan ontstaan dat de beoordeling te fragmentarisch wordt. Een teveel aan beoordelingscriteria doet lang niet altijd recht aan de prestatie van de student als geheel.

Dit werk valt onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel 4.0 Internationaal-licentie.