FORMATIEVE TOETSCYCLUS

De formatieve toetscyclus (zie afbeelding hieronder; Gulikers & Baartman, 2017) beschrijft het handelen van een effectieve docent. Deze cyclus is het resultaat van een reviewstudie naar de praktijk van formatief toetsen, door Judith Gulikers en Liesbeth Baartman. De formatieve toetscyclus bestaat uit vijf fasen, die achtereenvolgens aan bod komen in deze training. Daarnaast kunnen deze fasen gebruikt worden bij kwaliteit 3, als je kiest voor een formatieve toets.

Fase 1. Verwachtingen verhelderen

Het verhelderen van verwachtingen doe je door middel van 'feed-up': het benoemen van de leeruitkomsten of einddoelen waar je naar toewerkt. Op cursusniveau expliciteer je de eindopdracht of de te behalen competenties en laat je studenten aan de hand van voorbeelden zien waar ze naartoe werken. Op lesniveau geef je vooraf aan wat de student deze les gaat leren en hoe dit past in bij het einddoel van de cursus.

Waarom is deze stap zo belangrijk?
Het verhelderen van de verwachtingen is een essentiële stap in de cyclus van de formatieve evaluatie. Deze stap geeft de student informatie over waar hij naar toewerkt en hoe de leeractiviteiten daaraan een bijdragen. De student krijgt een concreet beeld van het beoogde eindresultaat en leert welke kwaliteitscriteria (gedragscritica / beoordelingscriteria) hieraan hangen. Deze informatie stelt de student in staat om zichzelf of een andere student feedback te kunnen geven op de geleverde prestatie. Daarnaast creëert het 'het verhelderen van de verwachtingen' voor studenten een urgentie tot leren, wat een positief effect kan hebben op de studiemotivatie.

Maak onderscheid tussen wat je synchroon doet (tijdens lesmomenten) en wat je asynchroon doet (quiz buiten de les bv n.a.v. kijken van een kennisclip). Als docent weet je dan beter het startniveau van de groep en kun je begeleiding aanpassen.

Asynchroon	Synchroon	Synchroon & Asynchroon
In lesmateriaal (in Canvas) leeruitkomsten helder weergeven Rubrics opnemen Concrete voorbeelden over het beoogde eindresultaat (in video, eerdere producten incl beoordelingsformulier)	Lesniveau: bij start bespreken hoe de bijeenkomst bijdraagt aan de leeruitkomsten op EVL-niveau Bespreken van LUK en rubric Beoordelingscriteria samen proberen te doorgronden, bv door beoordelingsformulier in te vullen	Als er geen rubric is, tijdens een synchrone les met studenten beoordelingscriteria maken à helpt bij beeld beoogde eindresultaat Asynchroon beschrijven van kwaliteitscritera à bv door voorbeelden te geven en deze te ordenen Beschrijving meenemen naar synchrone deel à aan elkaar presenteren om zo de verwachtingen helder te maken

TIP: Leeruitkomsten formuleren

Bij het verhelderen van verwachtingen, deel je de leeruitkomsten of doelen waar je naar toewerkt met de studenten. Deze leeruitkomsten formuleer je als meetbare resultaten van het leerproces.
Een voorbeeld van een leeruitkomst: “De student herkent de factoren die belangrijk zijn bij gezondheidsinstandhouding gedurende de levensloop en kan deze verantwoord toepassen bij het analyseren van het risico op gezondheidsproblemen. De student integreert preventieve en zelfmanagement ondersteunende maatregelen bij het bepalen en verlenen van verpleegkundige ADL zorg.”
Meer informatie: https://nlqf.nl/images/downloads/Verzoek_tot_inschaling/Handleiding_Formuleren_leeruitkomsten_2020_NCP_NLQF_28122020.pdf

Activiteiten die jij als docent uit kan voeren

Vertaalt kennis over het eigen vakgebied en de ontwikkeling van studenten daarin (= learning progression) naar heldere leerdoelen en succescriteria
Houdt rekening met veel voorkomende misconcepties of moeilijkheden die studenten vaak tegenkomen in hun ontwikkeling richting startend professional
Communiceert leerdoelen op meerdere manieren en meerdere momenten tijdens lessenserie
Stelt leerdoelen over participatie/leren leren/autonomie
Gebruikt actieve werkvormen om met studenten leerdoelen en succescriteria te benoemen en te verhelderen
Gebruikt concrete voorbeeldproducten om succescriteria uit te distilleren
Formuleert leerdoelen die randvoorwaarden aangeven, maar ook ruimte voor individuele invulling laten

Mogelijk maak je ook gebruik van de volgende vragen die je studenten en jezelf kunt stellen:

Welke doelen wil ik met mijn studenten bereiken? Alleen cognitieve doelen (begrip/inzicht)? Of ook leren leren / autonomie?
Wil ik met formatief toetsen bereiken dat studenten meer verantwoordelijkheid over hun eigen leren nemen?
Heb ik zicht op hoe studenten kennis ontwikkelen in mijn vakgebied en welke misconcepties / moeilijkheden ze vaak tegenkomen?
Werk ik met succescriteria? Hoe betrek ik studenten hierbij?
Hoe krijgen mijn studenten een goed beeld van de doelen en hoe ze die kunnen bereiken?
Is “vrijheid binnen randvoorwaarden” van toepassing op mijn leerdoelen?

wat wilf.png

Fase 2. Studentreacties ontlokken en verzamelen

Als het voor de studenten helder is waar je naar toewerkt (fase 1), kun je verder met de volgende stap in de formatieve toetscyclus: het ontlokken van studentreacties. Hiermee kun jij als docent zien waar de student staat in het leerproces én nog belangrijker: de student kan dit ook zelf leren zien. Immers, met deze informatie kan de student zijn eigen leerproces vormgeven en dat is een belangrijke vaardigheid voor een hbo-professional in het kader van een 'leven lang leren'.

Ook dit kan weer zowel synchroon als asynchroon.

Asynchroon

Synchroon

Quiz: Voorafgaand aan je les laat je studenten op een zelfgekozen moment een aantal vragen maken. Op basis van deze resultaten weet je beter het startniveau van de les en zoom je in op misconcepties. Synchroon kun je na het introduceren van nieuwe kennis testen wat de studenten daarvan begrepen hebben en ingaan op onduidelijkheden.
Opdrachten: Studenten maken een opdracht waarop ze elkaar peerfeedback gaan geven.

Opdrachten: Tijdens de synchrone lesbijeenkomst kun je dan de peerfeedback bespreken en samen met de studenten bespreken welke acties ze kunnen ondernemen om zichzelf door te ontwikkelen; bijvoorbeeld: dezelfde opdracht nogmaals maken op basis van een andere casus of beroepsprobleem; of juist een meer complexe casus uitwerken. Het geeft je de mogelijkheid om te gaan differentiëren en personaliseren tijdens je lessen

TIP: Scripting peerreview
In het hoger onderwijs wordt veel gebruik gemaakt van peerreview, een leeractiviteit waarbij studenten elkaar feedback geven. En terecht, want deze activiteit kan het leerproces aantoonbaar ondersteunen en de kwaliteit van de leeropbrengsten verhogen als je aan een aantal voorwaarden voldoet. Peerreview stimuleert actieve betrokkenheid van studenten en als je het organiseert in een digitale leeromgeving ondersteunt het de docent in het organiseren en volgen van het proces. Daarnaast geeft het de student de vrijheid om zelf te bepalen wanneer de taak uitgevoerd wordt. (Bron (Koppelingen naar een externe site.)) Met behulp van het doorlopen van het de zeven stappen van peerreview train je studenten om peerfeedback te geven.

Stappen uit ‘Gids voor (Koppelingen naar een externe site.)scripting Peerreview’

Stap 1*: Inleiding
Voorafgaand aan een eerste bijeenkomst bekijken de studenten een webcollege over kenmerken van effectieve feedback (Koppelingen naar een externe site.). Studenten moeten eerst weten wat peer review is, om elkaar zinvolle feedback te geven. Feedback moet concreet zijn en gericht op de taak om bruikbaar te zijn voor de ontvanger.

Stap 2*: Inhoud
Tijdens een bijeenkomst wordt de inhoud van het webcollege met de studenten besproken. Studenten moeten echt begrijpen wat effectieve feedback is en kennis hebben van de richtlijnen voor het geven van feedback. De feedback moet bijvoorbeeld niet alleen aangeven wat er verbeterd kan worden, maar ook een suggestie geven van hoe het verbeterd kan worden.

Stap 3: Criteria
De inhoudelijke criteria over de onderwerpen worden met de studenten besproken. Feedback geven dient ondersteund en gestuurd te worden op basis van goede inhoudelijke criteria op de onderwerpen. Onderzoek toont aan dat alleen dan feedback effectief kan zijn.

Stap 4*: Oefenen
De studenten oefenen met het geven van feedback op elkaar aan de hand van een voorbeeld en door de richtlijnen en vakcriteria toe te passen. Uiteraard moeten studenten de richtlijnen en vakcriteria ook kunnen toepassen. Daarom moet het geven van feedback eerst worden geoefend.

Stap 5: Uitvoeren
De peer review wordt georganiseerd en uitgevoerd in een digitale omgeving op basis van afgesproken, duidelijke deadlines. Eerst geven de studenten elkaar feedback, verwerken ze de feedback, waarna de docent aanvullende feedback geeft. Peer review moet worden voltooid voordat een docent feedback geeft, omdat het verwerken van peer-feedback stopt zodra feedback van experts wordt gegeven.

Stap 6: Discussie
Tijdens een bijeenkomst wordt zowel de gegeven peer feedback als daarna de gegeven deskundige feedback besproken. De feedback die in de digitale omgeving wordt gegeven, moet worden besproken, want pas dan kan worden geverifieerd of de feedback correct wordt begrepen en op de juiste manier kan worden toegepast.

Stap 7: Resultaten
Tijdens een bijeenkomst worden de producten van de studenten besproken die op basis van de gegeven feedback zijn verbeterd. Om vast te stellen of feedback goed is toegepast, moeten de op basis van de ontvangen feedback verbeterde producten van studenten worden besproken. Om dit efficiënt te doen, moeten studenten vooraf duidelijk maken wat ze met de gegeven feedback hebben gedaan.

*Afhankelijk van de ervaring die studenten hebben met het geven van feedback, kunnen stap 1, 2 en 4 worden ingekort.

Wil je meer weten over effectief inzetten van peerfeedback, kijk dan deanimatie (Koppelingen naar een externe site.)van het lectoraat Teaching, Learning & Technology van Hogeschool InHolland

Activiteiten die jij als docent uit kan voeren

1.Gebruikt manieren om studentreacties te ontlokken passend bij leerdoelen

2.Zet een variatie aan methodieken in, zowel formeel maar vooral ook veel informeel (zie kader onderaan)

3.Stelt open vragen gericht op diep begrip in plaats van op het goede antwoord

4.Stimuleert groepsdiscussies om zicht te krijgen op begrip, onbegrip en misconcepties van studenten

5.Zet studenten zelf en onderling in actie om hun begrip te expliciteren en uit te diepen (dus naar meer studentsturing)

6.Kan inspringen op wat studenten inbrengen

Mogelijk maak je ook gebruik van de volgende vragen die je studenten en jezelf kunt stellen:

1.Op welke manieren doe ik aan formeel en informeel formatief toetsen (zie kader)

2.Denk ik bij het kiezen van formatieve methodieken aan de leerdoelen waar ik zicht op wil krijgen?

3.Welke vragen stel ik mijn studenten om te achterhalen wat hun begrip van mijn vak is? Geven die vragen mij de informatie die ik zoek?

4.Hoe kan ik een groepsdiscussie gebruiken voor formatief toetsen?

5.Hoe daag ik studenten uit om hun eigen begrip te expliciteren en uit te diepen met elkaar?

Fase 3. Reacties analyseren en interpreteren

Kenmerkend voor de formatieve evaluatie is de 'proces'-insteek. Het leerproces stopt niet bij het 'ontlokken van studentreacties' door het doen van een proeftoets, quiz of andere lesvoorbereiding of lesactiviteit, maar verbindt de leerresultaten en -ervaringen met de beoogde leeruitkomsten of -doelen. De uitkomsten geven de student én jou als docent informatie om te komen tot vervolgacties in het leerproces. Het biedt studenten ook de benodigde input om de regie over het eigen leerproces te kunnen gaan nemen. Dat is een belangrijke doelstelling voor een hbo-professional in het kader van leven lang leren. Met het zetten van de onderstaande stappen maak je de cirkel rond.

Door middel van bijvoorbeeld een quiz of een opdracht heb je reacties bij studenten ontlokt. Nu ga je de input van de studenten bekijken en daar iedere student feedback op geven.

Analyseren van reacties
Dit doe je aan de hand van een beoordelingsinstrument zoals een rubric of een feedbackinstrument. Deze analyse kun je zelf als docent doen, maar je kunt ook denken aan feedback gegeven door andere studenten, werkplekbegeleiders, collega's, klanten of cliënten. Feedback van medestudenten noemen we peerfeedback. Hier gaan we straks nog nader op in.

Het beoordelingsinstrument dat je gebruikt, moet aansluiten bij wat je eigenlijk wil weten. Er moet dus een duidelijke relatie te zien zijn met de leeruitkomsten.

Activiteiten die jij als docent uit kan voeren

Neemt de tijd om studentreacties kritisch te bekijken
Analyseert studentreacties op kernaspecten en leerdoelen van het vakgebied (en niet op oppervlakkige vormkenmerken)
Identificeert misconcepties, sterke punten en zwakke punten op klasniveau
Oordeelt niet te snel, maar vraagt door en verzamelt aanvullend bewijs
Laat studenten actief hun eigen en elkaars werk vergelijken en interpreteren
Kan technologie effectief gebruiken voor formatieve doeleinden en punten 1-5

Mogelijk maak je ook gebruik van de volgende vragen die je studenten en jezelf kunt stellen:

Op basis waarvan analyseer ik studentreacties?
Is het hebben van veel vakkennis handig voor het analyseren van studentreacties?
Trap ik weleens in de valkuil van (te) snel oordelen? Hoe kan dat anders?
Zoek ik naar:

–Individuele zwakheden?
–Individuele sterke punten?
–Zwakheden op klasniveau?
–Moeilijkheden / misconcepties?
Organiseer ik gerichte activiteiten waarmee studenten hun eigen en elkaars werk kunnen analyseren?

Fase 4. Communiceren met studenten over resultaten

Het is belangrijk om na te denken hoe en wanneer je de bevindingen communiceert, zodat de student de feedback begrijpt en accepteert. Het accepteren en begrijpen van de feedback is gemakkelijker als de feedback gericht is op een vraag die de student voorafgaand aan het feedbackmoment heeft. Zeker als het gaat over een vervolgactie op basis van eerdere feedback, kun je eenvoudig aansluiten op wat de student oefent.

Het is de bedoeling dat je als docent de feedback niet alleen richt op het gewenste eindniveau voor de cursus, maar studenten die meer kunnen ook uitdaagt om in het kader van hun beroepsontwikkeling meer uit de cursus te halen dan het minimale eindniveau (ontwikkelingsgerichte in plaats van beheersingsgerichte begeleiding).

Rijke feedback en feed forward geven is een kunst. Feedback formuleer je in termen van concreet gedrag. Wat zie, hoor of lees je? Benoem wat op niveau, onder niveau of boven niveau is en doe dit door het gedrag rechtstreeks te koppelen aan je concrete observatie. Deze feedback is dus bijna altijd narratief en geeft de student informatie wat de volgende stap in zijn ontwikkeling is.

TIP: Feedback geven

Er is veel literatuur beschikbaar over het geven van bruikbare feedback. Een aantal belangrijke aspecten zijn:
Richt je feedback op de taak en niet op de persoon. Een voorbeeld van feedback op de taak: "Je stelt heel systematisch en gericht je vragen tijdens het gesprek, probeer de volgende keer om iets meer mee te bewegen in het gesprek en zo je antwoorden te verzamelen". Op de persoon: "Je bent heel star".
Geef rijke feedback. Niet-rijke feedback is bijvoorbeeld: het is een voldoende. De student weet dan niet wat er moet gebeuren om er een goed van te maken en kan op basis van deze feedback geen vervolgactie voor het leerproces formuleren.
Prioriteer je feedback. Zorg ervoor dat de student de ontvangen feedback kan prioriteren en daar acties op kan inzetten. Te veel feedback kan een student uit het veld slaan en het leren belemmeren, doordat de student dan niet goed weet welke vervolgactie mogelijk is.
Formuleer de feedback zo simpel mogelijk, zodat de student de feedback goed begrijpt. Dat is ook de reden dat feedback van een medestudent vaak beter werkt dan die van een docent. De medestudent spreekt beter de taal van de student.
Richt je feedback op de leeruitkomst of het leerdoel waar de student of de cursus zich op richt.
Timing: Heb ogen en oren voor hoe het met de student gaat. Moet de feedback nu gegeven worden of kan het later, zodat de student de feedback beter kan omzetten naar een actie?

Tip: Online feedback geven

Maak gebruik van peerfeedback. Hierbij is het belangrijk dat de peerfeedback altijd voor eventuele expertfeedback komt
Als je peerfeedback inzet, probeer structuur te bieden door feedbackvragen of -onderwerpen van tevoren op te stellen. Je kan bijvoorbeeld een rubric klaarzetten voor je studenten, als je ze in Canvas feedback op elkaar laat geven.
Gebruik OneDrive, MS Teams of Canvas (Speedgrader) om formatieve feedback te geven op documenten.
Je kunt de opdrachten in Canvas ook gebruiken om studenten elkaar feedback te laten geven op handelingen. Geef dan in de opdracht duidelijk aan wat er van de studenten verwacht wordt.
Probeer een balans te vinden tussen correctieve (detail-)feedback en globale feedback.

Activiteiten die jij als docent uit kan voeren

Koppelt feedback aan leerdoelen
Geeft concrete suggesties voor verbetering gekoppeld aan de leerdoelen
Biedt (binnen de module en/of daarna) ruimte om iets te doen met de feedback en verbetering te laten zien
Laat studenten zichzelf en elkaar feedback geven, maar biedt hier een heldere structuur voor (punt 3-4, zie kader)

Bij Tabel 1. vind je een voorbeeld van hoe zelf-assessment, docent en peer-feedback (die tijdens “conferences” met elkaar vergeleken worden) en mogelijkheden voor verbetering geïntegreerd zijn in de formatieve toetscyclus. Bron: Restrepo (2014)

Mogelijk maak je ook gebruik van de volgende vragen die je studenten en jezelf kunt stellen:

Hoe geef ik feedback? Op welke manier maak ik hierbij gebruik van de leerdoelen?
Wat voor een soort verbetersuggesties doe ik? Hoe zinvol zijn die?
Op welke manier geef ik studenten de mogelijkheid om zich te verbeteren na feedback? En hoe waardeer ik dat?
Hoe zet ik zelf- en peer-feedback in? Op welke manier geef ik hier structuur aan? Is dit de meest zinvolle vorm?

Fase 5. Vervolgacties ondernemen: onderwijs en leren aanpassen

Het omzetten van feedback naar en vervolgactie gaat niet bij iedere student vanzelf. Door je feedback te koppelen aan de leeruitkomsten of -doelen waar een student aan werkt, kun je samen verkennen welke vervolgacties mogelijk zijn. Dit gebeurt dus bijna altijd synchroon tijdens een gesprek. Als de feedback online is gecommuniceerd en er geen face-to-face lesmoment is gepland, is het belangrijk om iets te organiseren, zoals bijvoorbeeld het vragen van een reactie van de student over welke actie hij of zij op basis van de feedback gaat ondernemen.

Techniek tijdens de formatieve toetscyclus

Wat wil ik?	Tool	Functie	Instructie
Quiz	Canvas	Studentreacties ontlokken: Met een quiz kun je als docent op een snelle manier informatie verkrijgen over het kennisniveau of het (klinisch) redenatieniveau van de student. Hoe is het conceptueel begrip? Zijn er misconcepties en zo ja welke dan? Voorbeelden zijn: een serie test-jezelfkennisvragen n.a.v. een clip of zelfstudie, een proeftoets of een korte Poll.	Een quiz maak je onder het kopje 'Toetsen' in Canvas.
Opdracht	Canvas / MS Teams	Met een opdracht kun je studenten individueel of samen aan een (beroeps)opdracht laten werken en peerfeedback op elkaars werk laten geven. Zo kun je als docent nagaan hoe goed studenten in staat zijn om elkaar effectieve feedback te geven en de kwaliteitseisen te doorgronden. Een andere optie is dat je studenten een buitenopdracht geeft, waarbij ze tijdens een wandelingetje foto's uploaden met voorbeelden van gedragsbeïnvloeding zoals looprichtingen etc. om na te gaan of de student het concept heeft begrepen. Bij de opdracht staat een product van een student, of een groep, centraal; andere kunnen hier feedback op geven.	Hoe je een opdracht in Canvas aanmaakt en de peerfeedback ontwerpt vind je hier. (Koppelingen naar een externe site.) Opdrachten in MS Teams kun je klaarzetten door ze (in het juiste kanaal) te uploaden bij bestanden. Je kunt ook opdrachten doen via de chatfunctie in MS Teams.
Discussie	Canvas / MS teams	Met een discussie kunnen studenten samen aan de slag met een (beroeps)vraagstuk / opdracht en hierover een mening vormen, of ze kunnen elkaar feedback geven op een gemaakte opdracht. Een discussie kan ook in MS-teams synchroon gevoerd worden. Dit kan door studenten te vragen hun hand op te steken voordat ze gaan spreken. Fungeer zelf als moderator. Is de groep te groot of wil je studenten samen aan een opdracht laten werken, gebruik dan kanalen om studenten in kleine groepjes samen te laten werken. De discussie heeft de vorm van een forum en dat betekent dat het een geschreven gesprek uitlokt tussen twee of meer studenten.	Een discussie maak je aan onder de knop 'Discussies' in Canvas. De functie 'handopsteken' vind je in de bovenste balk van MS Teams (het handje). Een kanaal maak je aan door te gaan naar je Teams-site en in de linker kolom naast de titel op de drie puntjes te gaan staan. Klik op de optie: kanaal toevoegen en geef je kanaal een leuke titel, zoals 'de koffiebar'.

Activiteiten die jij als docent uit kan voeren

Past vervolginstructie/werkvorm aan naar aanleiding van analyse van studentreacties:
Zwakten, sterktes, misconcepties
Individueel/groeps/klasniveau
Leerdoelen en leerlijn
Zet een breder didactische repertoire in dan “herhalen” en “vertragen of versnellen”. Kiest alternatieve instructies/werkvormen als vorige niet blijken te werken.
Durft af te wijken van voorgestructureerde curriculum/lesplan
Biedt structuur aan zelfregulerende/zelfsturende activiteiten

Mogelijk maak je ook gebruik van de volgende vragen die je studenten en jezelf kunt stellen:

Pas ik mijn lessen weleens aan naar aanleiding van studentreacties?
Waarop baseer ik mijn keuzes dan? Analyses van studentreacties?
Heb ik voldoende didactisch repertoire om alternatieve instructies/werkvormen te kiezen?
Verwacht ik dat studenten naar aanleiding van hun resultaten hun eigen leren verder sturen? Hoe help ik hen hierbij?

Dit werk valt onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel 4.0 Internationaal-licentie (Koppelingen naar een externe site.).